ThS. Hồ Xuân Vinh (Giám đốc Công ty TNHH ABACA) đã tìm ra được một hướng đi vừa giúp đáp ứng nhu cầu ăn uống giảm mặn của thị trường, vừa giúp nâng cao giá trị của hạt muối - góp phần cải thiện đời sống của diêm dân.
Cân bằng hai điều kiện
Dưới cái nắng bỏng rát trưa hè, khi nhiệt độ ngoài trời đã lên đến 400oC, những diêm dân tại huyện Quỳnh Lưu (tỉnh Nghệ An) vẫn đang phơi mình trên cánh đồng muối trắng. Thời tiết tưởng chừng khó nhọc nhất - nắng hạn gay gắt và khan hiếm cơn mưa - đối với họ lại là điều kiện thuận lợi để làm muối.
Là huyện có vựa muối lớn nhất tỉnh với diện tích 600 ha, Quỳnh Lưu hiện có 12 hợp tác xã cùng hàng ngàn diêm dân chuyên làm muối phơi cát truyền thống. Song giờ đây không phải ai cũng muốn tiếp tục bám nắng gắn chặt đời mình với diêm nghiệp vốn vất vả, thời tiết khắc nghiệt khó lường - chỉ một cơn mưa trái mùa cũng đủ để công sức một ngày làm việc đổ sông đổ bể. Thêm vào đó, giá muối những năm gần đây rớt thê thảm càng khiến người nông dân nản lòng. “Người dân chủ yếu bán muối thô chứ chưa có công nghệ vượt trội để làm ra muối có giá trị cao hơn, do vậy dẫn đến hiện tượng ‘Được mùa mất giá, được giá mất mùa’”, ThS. Hồ Xuân Vinh (Giám đốc Công ty TNHH ABACA) chia sẻ. “Đời sống bấp bênh khiến nhiều hộ đã chuyển cánh đồng muối sang nuôi tôm hoặc nuôi thủy sản nước mặn, nhiều người thì bỏ nghề đi làm ở các công ty dệt may, da giày”.
Là người con của vùng đất Quỳnh Lưu, từ lâu anh Vinh vẫn luôn trăn trở tìm cách nâng cao giá trị của hạt muối, cải thiện đời sống diêm dân, từ đó gìn giữ nghề muối phơi cát truyền thống. Song cần lưu ý rằng mặc dù muối là chất vô cùng cần thiết đối với cơ thể nhưng ăn thừa muối lại là yếu tố nguy cơ chính gây tăng huyết áp, tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim và gây ra những rối loạn khác cho sức khỏe.
Theo điều tra năm 2015, mức tiêu thụ muối trung bình/người/ngày của người Việt Nam là 9,4 gam, gần gấp đôi so với khuyến cáo của WHO (5 gam/ngày). Muối cung cấp cho cơ thể có từ nhiều nguồn khác nhau. Theo số liệu của Viện Dinh dưỡng, 70% nguồn muối là từ muối, mắm và gia vị mặn cho vào thực phẩm khi chế biến và khi ăn; 20% từ thực phẩm chế biến sẵn và khoảng 10% từ muối có sẵn trong thực phẩm tự nhiên.
Kỹ thuật phân tách vi khoáng
Đối với các diêm dân - dù là ở vùng nào - làm muối đều phải qua các công đoạn theo trình tự thời gian cố định. Bản chất của quá trình sản xuất muối biển là thực hiện phản ứng tách muối NaCl với nước và các loại muối khác trong nước biển. Phương pháp phơi cát sử dụng cát làm chất trung gian cho sự kết tinh muối với quy trình gồm ba công đoạn chính: cấp nước biển, sản xuất cát mặn và lọc chạt, kết tinh muối.
Để lấy được nước biển, người dân sẽ lợi dụng lúc thủy triều lên cao. Trước đó họ đã làm sẵn những hệ thống dẫn nước vào đồi cát, cống dẫn nước phải được đặt ở nơi nước biển có nồng độ muối cao. Sau đó dưới ánh nắng Mặt trời nước sẽ bị bốc hơi làm muối kết tụ lại trên bề mặt hạt cát.
Người dân sẽ thu được một hợp chất gọi là nước chạt (nước muối bão hòa) từ hệ thống đã lắng đọng và tiếp tục phơi nắng đến khi đã khô nước, tốc độ bay hơi phụ thuộc vào điều kiện thời tiết và nền sân phơi. Bề mặt bốc hơi rộng thì nước bốc hơi nhanh, nền sân phơi hấp thụ nhiệt càng lớn thì bốc hơi càng mạnh. Sau giai đoạn bay hơi, hạt muối lúc này đã được kết tinh. Người dân tiến hành nạo muối, thu hoạch là kết thúc quy trình sản xuất muối 2.
“Phương pháp phơi cát thẩm thấu ngược này giúp lọc được vi nhựa, các chất bẩn; hạt muối sạch hơn rất nhiều, nhờ đó có lợi cho sức khỏe hơn, phù hợp với việc ăn uống hơn [so với các phương pháp làm muối khác]”, ThS. Hồ Xuân Vinh giải thích. Vì lý do đó, anh muốn tiếp tục duy trì phương thức làm muối phơi cát kiểu truyền thống này.
Tuy nhiên, các cách làm muối thông thường - kể cả làm muối phơi cát - đều chủ yếu tạo ra muối Natri Clorua (NaCl). Trong khi đó thành phần của muối biển không chỉ có NaCl mà còn có các khoáng chất khác có lợi cho sức khỏe như Magie Sunfat (MgSO4), Kali Clorua (KCl) v.v. “Quá trình bốc hơi nước khiến người dân chỉ thu được muối NaCl, chúng ta ăn vào lại dẫn đến thừa muối Natri và thiếu các khoáng khác”.
Sau bước kết tinh, công ty sẽ tiến hành sấy, trộn, ly tâm tách nước và nghiền để tạo ra được hạt muối. Quá trình phối trộn sau đó sẽ giúp tạo ra được một loại muối giảm mặn đặc biệt cân bằng các vi khoáng khác nhau - giảm NaCl và bổ sung các khoáng chất khác. Các thiết bị được anh thiết kế có thể tạo ra vài tấn muối trong một ca làm việc. Thiết bị nghiền bao gồm nhiều kích thước lỗ sàng khác nhau, từ đó tạo ra những loại hạt với kích thước đa dạng tùy theo mục đích sử dụng.