Phương pháp canh tác nông nghiệp
không đất ngày càng là xu hướng của nền nông nghiệp xanh trong lòng thành phố.
Các loại hình canh tác không đất phổ biến hiện có như thủy canh, khí canh,…
Về mặt kỹ thuật, thủy canh là kỹ
thuật trồng cây không dùng đất mà trồng trực tiếp vào môi trường dinh dưỡng
không phải là đất chẳng hạn như dung dịch hoặc giá thể (có thể là cát, trấu, vỏ
xơ dừa, than bùn, vermiculite perlite,…).
Trong khi đó, khí canh là phương
pháp canh tác dùng hơi sương để cung cấp dinh dưỡng cho cây, rễ được treo trong
không khí, trong không gian tối và kín. Khí canh là mô hình khá phức tạp, cần
nhiều thời gian chăm sóc, yêu cầu có kiến thức về thủy canh. Khí canh có nhiều
mô hình khác nhau, trong đó khí canh trụ đứng khá phổ biến.
Khí canh trụ đứng có nhiều ưu điểm hơn so với
các loại hình sàn ngang truyền thống như diện tích trồng được nhân lên nhiều
lần (8-10 lần) do tăng theo chiều thẳng đứng, phân tầng, nhờ vậy năng suất cũng
tăng cao; dễ dàng trong việc phân phối dung dịch dinh dưỡng cũng như thu hồi,
việc chăm sóc cũng như thu hoạch đơn giản hơn; tận dụng tối đa nguồn ánh sáng,
không gian sinh trưởng.
Bên cạnh đó, khí canh trụ đứng cũng
có một số nhược điểm như không thể trồng những loại rau ăn quả có chiều cao cây
lớn và thời gian sinh trưởng dài; tỷ lệ bốc thoát hơi nước cao; chiều cao trụ
càng lớn sẽ kéo theo sự khác biệt về phát triển giữa tầng cao và
thấp do sự che bóng lẫn nhau.
1. Quy trình thực
hiện
• Chuẩn bị giàn
canh tác
Nhà lưới: mục đích che mưa nắng, giảm tỉ lệ sâu bệnh
Nhà lưới được xây dựng khi canh tác
với quy mô lớn và diện tích canh tác đủ rộng (trên 200m2). Nếu chỉ canh tác quy
mô hộ gia đình thì từ vài chục đến 200m2, có thể áp dụng che lưới giảm cường độ
ánh sáng và chăm sóc thường xuyên để tránh sâu bệnh. Phía trên nhà lưới được
che bằng ni-lông để ngăn mưa, giảm nắng. Các mặt bên được che bằng lưới màn để
tránh côn trùng, nấm bệnh xâm nhập.
Hệ thống ống khí canh: cung cấp và thu hồi dung dịch dinh dưỡng
Hệ thống này hoạt động như một vòng
tuần hoàn. Máy bơm sẽ đưa dung dịch dinh dưỡng lên trên hệ thống trụ đứng, tại
đây dung dịch sẽ được phun chảy đều xuống trong lòng ống trụ đứng. Ống trụ đứng
gồm nhiều hốc lỗ, mỗi lỗ sẽ được gắn một rọ và một miếng mút 40x40x50mm để
giữ ẩm và cố định cây. Mút là mút xốp PE màu trắng, được rạch dọc 50% khối
(hoặc đục lỗ 0,5cm). Cây sẽ được đặt vào rãnh (hoặc gieo trực tiếp vào
lỗ). Toàn bộ dung dịch sau khi đi qua các rọ sẽ được thu lại vào đường ống thu
và chảy về bể chứa ban đầu. Sau đó dung dịch sẽ được tiếp tục bơm lên để cung
cấp lại cho hệ thống. Thời gian bơm và giãn cách mỗi lần bơm sẽ tùy vào độ bốc
thoát hơi trên mút.
• Chuẩn bị cây con
Ươm hạt giống
Hạt giống là những loại rau ăn lá
như xà lách, rau diếp, các loại cải, tần ô,… có chất lượng tốt trên thị trường.
Hạt giống được gieo bên trong mút, số lượng hạt tùy theo giống cây (xà lách:
2-3 hạt, cải các loại: 2-3 hạt, rau muống: 5-6 hạt,…). Tưới phun sương mỗi ngày
hai lần sáng và chiều cho đến khi hạt nảy mầm.
Chăm sóc cây con
Sau 2-3 ngày gieo (đối với các giống
cải, xà lách, rau muống,…) thì hạt nảy mầm, vẫn phun sương ngày hai lần sáng và
chiều. Trong khay ươm tiến hành cho dung dịch thủy canh cao khoảng 1/3 chiều
cao mút, với nồng độ 750-1.000 ppm để cây phát triển và thích ứng. Mục đích
giúp cây thích ứng với môi trường dung dịch thủy canh trước khi đem lên giàn
canh tác với nồng độ cao hơn. Quan sát theo dõi thường xuyên để thêm nước khi
nước bị bốc thoát hơi dần. Trong những lúc nắng nóng, độ bốc thoát hơi nước cao
thì cần tưới phun lên cây con để tránh mất nước (tránh tưới lúc quá nóng và
nước tưới cần mát để tránh bỏng lá).
Vấn đề sâu bệnh hại trong giai đoạn
này cần được theo dõi chăm sóc thường xuyên. Về bệnh, do trong giá thể đã xử lý
phòng bệnh nên giai đoạn này không xuất hiện đáng kể. Nếu phát hiện bệnh cần
tiêu hủy cây/lá/bộ phận bệnh ngay lập tức, tránh lây lan. Về sâu, giai đoạn này
sâu bắt đầu tấn công, nếu không phát hiện kịp thời sẽ để lại hậu quả lớn do cây
còn quá bé. Biện pháp xử lý là thủ công và theo dõi vườn ươm thường xuyên.
• Lên giàn canh
tác
Khi cây con được 8-10 ngày tuổi (các
loại cải 7-8 ngày, xà lách 10-12 ngày, rau muống 6-7 ngày,…) thì tiến hành đưa
lên giàn canh tác khí canh. Chú ý lên giàn vào buổi sáng hoặc chiều mát tránh
buổi trưa nóng khiến cây mất sức. Do cây mới lên giàn nên cần phun sương làm
mát vào buổi trưa nóng, tránh cây mất nước vì đây là giai đoạn cây con.
Nếu trồng một loại cây trên mỗi trụ
thì nên lên giàn theo thứ tự từ nhỏ đến lớn, từ trên xuống dưới để cây phát
triển đồng đều hơn. Nếu trồng nhiều loại cây trên trụ, ưu tiên theo thứ tự sau:
Ưa sáng => Trung bình => Ưa bóng; Chiều cao thấp => Trung
bình => Cao.
Giai đoạn 0-30 ngày sau trồng
Cần quan sát và chăm sóc thường
xuyên vì đây là giai đoạn sâu bệnh bắt đầu tấn công (sâu vẽ bùa, sâu xanh da
láng,…). Khi phát hiện cần tiêu hủy bộ phận bị sâu bệnh (đem ra khỏi nhà lưới).
Tiến hành cắt tỉa những cây ốm yếu,
sinh trưởng kém để tập trung không gian sống cho cây khỏe mạnh. Mỗi rọ chừa
lại số cây thích hợp tùy vào từng giống (cải 1-2 cây, xà lách 2 cây, rau muống
5 cây).
Giai đoạn 30-35 ngày sau trồng
Ở giai đoạn này cây đã phát triển đạt gần kích
thước tối đa, do đó nên giảm nồng độ dung dịch để giảm dư lượng phân bón cho
sản phẩm, mặt khác tiết kiệm chi phí. Khoảng 5-7 ngày trước khi thu hoạch có
thể chỉ thêm nước mà không cần thêm phân vào dung dịch thủy canh.
2. Năng suất
Năng suất trung bình mỗi vụ
trồng:
+ Xà lách: khoảng 45-50g/rọ; trụ
4m (80 rọ): 3,6-4kg/trụ; trụ 1,5m (32 rọ): 1,44-1,6kg/trụ.
+ Cải bẹ xanh: 92-95g/rọ, tương đương 7,36-7,6kg/trụ 4m và
2,9-3kg/trụ 1,5m.
3. Phạm vi ứng
dụng mô hình khí canh trụ đứng
Hiện có hai dòng sản phẩm khí canh
trụ đứng có thể áp dụng cho quy mô hộ gia đình đô thị (sản phẩm khí canh trụ
đơn) và quy mô nông trại.
• Khí canh
trụ đơn (Aeroponics Family): được thiết kế để có thể áp dụng tại nơi có
diện tích nhỏ như ở các gia đình đô thị. Thiết bị có thể đặt tại lan can, ban
công, sân thượng,…
- Kích thước:
0,5x0,5x2m (Dài x Rộng x Cao)
- Lỗ trồng rau: 32 lỗ
- Lượng rau trên trụ: từ 1,5-3kg rau (tùy vào loại rau trồng)
- Thiết bị bao gồm: bồn phân, trụ trồng, bơm và timer
- Điện áp: 220V AC
- Công suất: 24W
- Nguyên lý hoạt động: Dung dịch dinh dưỡng được bơm lên phía
trên trụ và lần lượt thấm vào các giá thể từ trên xuống dưới, thời gian bơm phụ
thuộc vào từng loại cây sẽ cài đặt cho phù hợp, thông thường là một tiếng bơm
một tiếng nghỉ
• Khí canh
trụ đứng quy mô nông trại (Aeroponics System Farm): Hệ thống được thiết
kế dạng module nên có thể mở rộng diện tích không giới hạn, phù hợp với nhu cầu
trồng rau thương phẩm, diện tích tối thiểu cần đầu tư trên 300m2.
Hệ thống bao gồm:
- Nhà trồng rau
- Màn che cắt nắng
- Hệ thống điều khiển tự động hoặc bán tự động
- Hệ thống trụ trồng: trụ cách trụ tối thiểu 60 cm
- Hệ thống ống dẫn dung dịch và hồi lưu
- Bồn hồi lưu
- Hệ thống bơm
- Hệ thống chiếu sáng
Sản lượng trung bình trên 100m2: từ
350-600kg tùy vào loại rau trồng
Chi phí đầu tư: trung bình từ 1,5-2 triệu
đồng/m2 tùy thuộc vào cấu hình thiết bị
Quy trình canh tác rau khí canh trụ đứng sẽ được trưng bày và giới thiệu tại Chợ công nghệ và thiết bị chế biến thực phẩm năm 2017 cùng với sự kiện Hội chợ triển lãm nông nghiệp công nghệ cao và công nghiệp thực phẩm 2017 – Lần 6 (HITECH AGRO 2017) diễn ra từ ngày 09-13/11/2017 tại Công viên Lê Văn Tám, đường Hai Bà Trưng, phường Đa Kao, Quận 1, TP.HCM.
Đây là một hoạt động quan trọng, theo chỉ đạo của UBND TP.HCM, nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ nâng cao năng suất lao động cũng như chất lượng sản phẩm, tăng sức cạnh tranh của nông sản và thực phẩm chế biến mang thương hiệu Việt tại thị trường trong nước,
Được tổ chức định kỳ hằng năm, với quy mô khoảng 400 gian hàng của các doanh nghiệp trong và ngoài nước, cùng nhiều hoạt động phong phú, sự kiện sẽ là cơ hội để các doanh nghiệp mở rộng hợp tác thương mại, liên doanh, đầu tư sản xuất, tìm hiểu công nghệ, kỹ thuật tiên tiến.
Thực hiện chương trình thúc đẩy phát triển thị trường khoa học và công nghệ thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2016-2020 hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ vào sản xuất để nâng cao năng suất lao động cũng như chất lượng sản phẩm, Sở Khoa học và Công nghệ thành phố Hồ Chí Minh giao cho Trung tâm Thông tin và Thống kê Khoa học và Công nghệ tổ chức Chợ công nghệ và thiết bị chế biến thực phẩm năm 2017 cùng với sự kiện Hội chợ triển lãm nông nghiệp công nghệ cao và công nghiệp thực phẩm 2017 – Lần 6 (HITECH AGRO 2017) diễn ra từ ngày 09-13/11/2017 tại Công viên Lê Văn Tám, đường Hai Bà Trưng, phường Đa Kao, Quận 1, TP.HCM.
Các đơn vị khoa học và doanh nghiệp khởi nghiệp quan tâm đến sự kiện vui lòng liên hệ theo địa chỉ: Trung tâm Thông tin và Thống kê Khoa học và Công nghệ, 79 Trương Định, P. Bến Thành, Q.1, TP.HCM; ĐT: (028) 35210735 - Fax: (028) 3829 1957; Email: techmart@cesti.gov.vn
Nguyễn Thắng