Hiện nay, trồng nấm ăn là một ngành
nông nghiệp quan trọng trên thế giới. Nấm không chỉ cung cấp dinh dưỡng như một
loại thực phẩm giàu protein, không chứa cholesterol, mà còn là nguyên liệu sản
xuất nhiều loại dược phẩm quý. Trong những năm gần đây, đã có bước phát triển
nhảy vọt về nghiên cứu nuôi trồng nấm ăn ở nhiều nước, trong đó có cả Việt Nam.
Các nhà khoa học đã nhận biết khoảng 2.000 loài nấm ăn được, trong đó có 80
loài nấm ăn ngon và được nghiên cứu nuôi trồng nhân tạo.
Các kết quả nghiên cứu về nấm và nuôi
trồng nấm ăn trên thế giới được công bố trên nhiều tạp chí chuyên biệt như
Mushrooms (Nhật Bản), Mushrooms Journal (Anh), Mushrooms news (Mỹ), Mushrooms
Information (Ý), Karstenia (Phần Lan), Der Champignon (Đức), Mushrooms Science
(Các hội nghị Quốc tế về cây nấm)…
Riêng tại Việt Nam, trồng nấm ăn là
nghề truyền thống từ lâu đời và đã mang lại lợi nhuận cao cho người dân. Tuy
nhiên, với cách thức trồng nấm theo truyền thống thì người nông dân đã gặp
nhiều khó khăn do diễn biến của thời tiết, nắng mưa thất thường đã làm ảnh
hưởng không nhỏ đến năng suất chất lượng nấm sau thu hoạch. Đồng thời, các
nghiên cứu về nấm ăn phần lớn chỉ ở dạng sản xuất và nhân giống. Quy trình công
nghệ sản xuất chủ yếu vẫn dựa vào hệ thống thủ công và bán thủ công.
Chính vì vậy, mô hình trồng nấm theo
công nghệ compost (tạm hiểu là lên men cơ chất) đã ra đời, giúp tăng năng suất
và nâng cao chất lượng sản phẩm sạch phù hợp với điều kiện sản xuất của bà con
nông thôn hiện nay. Kết quả thực tế cho thấy trồng nấm trong nhà theo công nghệ
compost cho năng suất cao hơn gấp hai lần so với ngoài trời, chất lượng nấm đẹp
hơn do không bị ảnh hưởng nhiều bởi thời tiết, nhiệt độ.
Trồng nấm trên cơ chất lên men
compost đã được nghiên cứu và triển khai tại một số nước tiên tiến như Nhật Bản,
Hàn Quốc, Đức,… Đây chính là một dạng cải tiến của quy trình lên men cơ chất
trồng nấm mỡ. Theo phương pháp này, nguyên liệu trồng nấm thường dùng là các
dạng sợi như bông thải, rơm rạ, bã mía, thân bắp,… Cơ chất được làm ẩm rồi phối
trộn thêm một số chất dinh dưỡng từ cám gạo, bột đậu nành,… theo tỷ lệ
Cacbon/Nitơ thích hợp cho từng loại nấm. Sau khi lên men, giống nấm được cấy
vào cơ chất. Sau khi cấy giống, cơ chất được nén lên giàn tương tự như trồng
nấm mỡ. Nhược điểm lớn nhất của phương pháp này là rất khó khống chế các tình
trạng dịch bệnh và đặc biệt là nếu người trồng nấm ít kinh nghiệm thì thường
thất bại ngay trong khâu lên men cơ chất.
Trong thiên nhiên, hầu như tất cả
các xác bã thực vật từ cành cây, lá cây, rơm rạ, cọng cỏ, vỏ hạt sen, bẹ chuối
khô, xác mía đến bèo lục bình,... đều có thể trồng nấm. Tuy nhiên không phải
nguyên liệu nào nấm cũng sử dụng được ngay, mà cần phải qua quá trình chế biến
thích hợp. Quá trình này phải nhờ vào tác nhân khác của môi trường sống, còn
gọi là quá trình phân rã hay lên men. Thông qua các quá trình này mà các thành
phần cấu tạo của nguyên liệu (thường là các đại phân tử) biến đổi thành những
hợp chất có cấu trúc phân tử nhỏ hơn. Sản phẩm tạo thành qua quá trình này chủ
yếu là những phân tử đường đơn như glucose, cần cho sự biến dưỡng của nấm.
Quá trình lên men cần sự thông
thoáng cho đống ủ bằng cách xới trộn định kỳ. Việc xới trộn nhằm cung cấp oxi
và làm giảm sự lên men yếm khí, do đó sẽ tránh được việc hình thành các dạng
acid hữu cơ trung gian gây bất lợi cho nấm. Một điểm khác cần lưu ý là thông
qua giai đoạn ủ, chủ yếu chất đường bị biến đổi vì vậy để chất lượng nguyên
liệu phù hợp với nhu cầu dinh dưỡng của nấm, phải bổ sung thêm nguồn đạm thích
hợp. Hàm lượng đạm cần cho nấm biến đổi tùy loài, thường là 3-5‰ trừ nấm mỡ cao
hơn khoảng 18-20‰. Một số nơi người ta còn dùng các loại phân bón hóa học như
ure CO(NH4)2, sunfat amon (NH4)2SO4,
nitrat amon NH4NO3, diamon photphat (NH4)2HPO4
hoặc các dạng đạm thực vật như bột đậu nành, cám, bắp…
Bên cạnh thành phần dinh dưỡng trong cơ chất và
tác động của vi sinh vật, nguyên liệu trồng nấm còn phải thỏa mãn những điều
kiện về độ ẩm, độ xốp và thông thoáng, độ sạch khuẩn.
Trồng nấm trong nhà theo công nghệ
compost là mô hình mới đầy triển vọng cho năng suất và chất lượng nấm tăng so
với cách trồng nấm rơm ngoài trời. Để thực hiện, bà con nông dân chỉ cần mua
compost về chăm sóc theo quy trình hướng dẫn. Nguyên liệu compost gồm rơm ủ
được phối trộn dinh dưỡng và chất bổ sung theo phương pháp làm công nghiệp, hạn
chế được sự nhiễm tạp của nấm dại, giúp nấm phát triển tốt.
Đồng thời, khi sử dụng rơm rạ ủ công
nghệ compost thì thời gian trồng và thu hoạch sẽ được rút ngắn, nấm phát triển
tốt hơn. Từ khi đem rơm ủ vào nhà trồng và chăm sóc, đến sau 10 ngày sẽ thu
hoạch đợt đầu tiên. Trồng nấm trong nhà theo công nghệ compost không khó và
cũng không vất vả như trồng ở ngoài trời, chỉ cần thực hiện đúng các quy trình
sản xuất như thiết kế nhà trồng nấm phải đúng theo quy cách nền tráng bằng xi
măng, đầy đủ không khí, ánh sáng, độ ẩm, thời gian chăm sóc và tưới nước đúng
liều lượng thì nấm sẽ phát triển tốt.
Ngoài ra, so với mô hình trồng nấm
ngoài trời thì mô hình trồng nấm theo công nghệ compost không cần diện tích
nhiều, tiết giảm được rơm ủ, chi phí đầu tư thấp, ít tốn công chăm sóc, đặc
biệt hạn chế tối đa sâu rầu và dịch bệnh tấn công. Nấm sau khi thu hoạch có màu
trắng thân mềm nên rất được nhiều người ưu chuộng.
Quy trình trồng nấm theo công nghệ
compost cũng rất đơn giản. Compost sau khi đem về được rải đều trên nền nhà
trồng, sau 4 ngày làm tơi xốp rơm compost trước khi chất mô để từng lớp compost
vào khung dùng tay ép vừa để cố định mô nấm không được ép chặt, kích thước khung
có chiều dài 1,5m, rộng đáy dưới 35cm, đáy trên 25cm, cao 2,5m, mỗi khung chất
2,5 bao compost.
Sau khi chất mô, đậy mô nấm bằng
màng phủ, 3 ngày sau tơ nấm phát triển tốt thì tháo màng phủ, tưới nước trực
tiếp vào mô bằng bình phun sương, lượng nước vừa phải. Sau đó đậy áo mô lại
bằng hai lớp lưới kết hợp với phun sương trên lớp lưới 3 lần/ngày để tạo độ ẩm
cho nhà trồng, 4 ngày sau xuất hiện nụ nấm và chăm sóc đến khi thu hoạch.
Ngoài ra, trồng nấm trong nhà theo
công nghệ compost giúp người nông dân chủ động được mùa vụ, nhiệt độ, ẩm độ,
thuận tiện trong khâu chăm sóc mô nấm, tơ nấm không bị ảnh hưởng bởi thời tiết,
năng suất ổn định. Hiện nay, tình hình biến đổi khí hậu, thời tiết cũng làm
giảm đáng kể năng suất, chất lượng nấm trồng ngoài trời. Do đó, mô hình trồng
nấm trong nhà với công nghệ compost là một hướng đi mới cho sự phát triển diện
tích trồng nấm, góp phần giải quyết việc làm cho nguồn lao động nông thôn, đem
lại hiệu quả kinh tế cho người dân.
Mô hình hệ thống thiết bị
compost trồng nấm sẽ được trưng bày và giới thiệu tại Chợ công nghệ và
thiết bị chế biến thực phẩm năm 2017 cùng với sự kiện Hội chợ
triển lãm nông nghiệp công nghệ cao và công nghiệp thực phẩm 2017 – Lần 6
(HITECH AGRO 2017), diễn ra từ ngày 9-13/11/2017 tại Công viên Lê Văn Tám,
đường Hai Bà Trưng, phường Đa Kao, Quận 1, TP.HCM.
Các đơn vị khoa học và
doanh nghiệp khởi nghiệp quan tâm đến sự kiện vui lòng liên hệ theo địa chỉ:
Trung tâm Thông tin và Thống kê Khoa học và Công nghệ, 79 Trương Định, P. Bến
Thành, Q.1, TP.HCM; ĐT: (028) 35210735 - Fax: (028) 3829 1957; Email: techmart@cesti.gov.vn